Tranh thủy mặc đã có từ lâu và phát triển mạnh ở Trung Hoa. Người Trung Hoa gọi dòng tranh thủy mặc là Quốc họa (quo hua). Từ xa xưa, người Trung Hoa đã biết sử dụng lông thú, sau đấy tết lại thành bút để viết chữ. Từ phương pháp sử dụng bút lông để viết chữ, các họa sỹ Trung Quốc đã xử lý tài tình, linh hoạt và chủ động về kỹ thuật cầm bút. Đây được xem là lợi thế của các họa sỹ Trung Hoa trong việc tiếp cận cũng như vẽ tranh thủy mặc.

Ở Việt Nam,  tranh thủy mặc chưa phổ biến rộng rãi. Tuy vậy, những năm gần đây, dòng tranh này dần dần được công chúng yêu thích, được dùng làm quà tặng trong những dịp tân gia, lễ tết ...

Họa sỹ Trương Đình Dung triển lãm Tranh Thủy mặc tại Cát Lâm- Trung Quốc

Tranh thủy mặc, hiểu một cách đơn giản:  thủy (shui-nước), mặc (mo-mực) tức là dùng mực (màu đen), hay chúng ta thường gọi là mực tàu hòa với nước theo một tỷ lệ nhất định để họa sĩ miêu tả một sự vật hoặc một hiện tượng nào đó theo chủ đề, ý tưởng của tác giả hoặc theo yêu cầu của khách trên nền giấy dó hoặc giấy xuyến chỉ.

Khác với vẽ tranh sơn dầu, sơn mài, bột màu hay các chất liệu khác hiện có, tranh thủy mặc có phong cách riêng, phương thức thao tác cũng có khác, đòi hỏi người vẽ phải có kỹ thuật cầm bút, xử lý màu sắc, đôi tay phải luôn nhịp nhàng, uyển chuyển khi biểu hiện nội dung và thể hiện tác phẩm. Khi vẽ tranh sơn dầu, sơn mài…người họa sĩ có thể sửa chữa nhiều lần, sử dụng mầu sắc để diễn tả hình khối, ánh sáng,... song trong dòng tranh thủy mặc đòi hỏi người họa sỹ phải thuần thục trong các thao tác từ việc điểm mực nhiều hay ít, kết hợp với sự linh hoạt của các ngón tay trên bàn tay để đưa cánh tay nhịp nhàng nhanh chậm, tạo ra những đường nét đậm nhạt, cấu trúc hình khối. Sự kết hợp ấy thể hiện kỹ năng, kỹ xảo điêu luyện, với ý tưởng nội dung tranh của tác giả. Nói một cách khác, vẽ tranh thủy mặc rất khó, đòi hỏi phải thuần thục, nhuần nhuyễn trong thao tác kết hợp giữa các yếu tố vật chất như bút lông, giấy, mực, nước… Đó là những họa cụ chuyên dụng, với tư duy nghệ thuật sáng tạo cao của người họa sĩ.

 Một số phương pháp cầm bút cơ bản trong  vẽ thủy mặc

Khi nghiên cứu nghệ thuật về tranh thủy mặc của các danh họa Trung Hoa, các nhà phê bình mỹ thuật thời nay không thể không thốt lên rằng, quả thật họ là những bậc thầy đáng kinh ngạc. Những đường nét uyển chuyển mềm mại, bay bướm, đậm nhạt theo cảm xúc và ý tưởng cấu trúc nội dung của tác phẩm đã tạo nên bức tranh sống động phóng khoáng khó có loại tranh nào sánh được. Ðó chính là đặc trưng, sắc thái riêng của tranh thủy mặc. Những bức tranh nổi tiếng của Tề Bạch Thạch, Từ Bi Hồng vẽ về động vật, cây cối, chim, muông, tôm, cá, ngựa đã làm xao xuyến lòng người không những trong nhân dân, mà cả những người trong giới mỹ thuật. Là những bậc thầy của dòng tranh thủy mặc, các danh họa ấy không những để lại cho nhân loại những kiệt tác, mà còn hướng dẫn cho học sinh sau này về phương pháp tạo hình thủy mặc, một loại tranh nổi tiếng của phương Ðông. Cũng như tranh sơn dầu, sơn mài và các dòng tranh bằng chất liệu khác, tranh thủy mặc có sức hấp dẫn thuyết phục lòng người vì nó phản ánh hiện thực khách quan của tự nhiên và xã hội một cách sâu sắc và tinh tế. Tranh thủy mặc từ xưa đã đi vào cuộc sống và bản thân nó nổi lên những cảm xúc yêu quý thiên nhiên, phản ảnh sự vui buồn, đắng cay bất công của xã hội đương đại. Mỗi tác phẩm có tính triết lý về xã hội, thiên nhiên rất đa dạng và huyền bí; dù đó là phong cảnh bốn mùa, xuân, hạ, thu, đông; đàn ngựa, đôi hạc, cây tùng, hoa cúc, hoa hồng, hoa mẫu đơn…

Tranh ngựa – Họa sỹ Từ Bi Hồng(1895-1953)

Tranh Tôm – Họa sỹ Tề Bạch Thạch (1863-1957)

Ở nước ta hiện nay, tranh thủy mặc đang được nhiều họa sĩ học tập và sáng tác dòng tranh này, phổ biến  nhất  trong cộng đồng người Hoa ở thành phố Hồ Chí Minh. Chắc chắn, cùng với tranh sơn dầu, tranh lụa, bột màu… tranh thủy mặc ở Việt Nam sẽ phát triển rộng rãi và có nhiều tác phẩm đẹp phục vụ người yêu nghệ thuật nói chung và bộ môn thủy mặc nói riêng.

Tranh Ngựa – Họa sỹ Trương Đình Dung

Th.S Trương Đình Dung

Trung Tâm NCVHTV Sông Mê Kông